28 Mart 2024 Perşembe   

 Gündem

 Bu Hafta

 Kitaplar

Özgeçmiş

Yazı Arşivi

Fotoğraflar

Sık Sorulan Sorular

 
 Hulki Cevizoglu Yazilar

1 Şubat 2018 Perşembe
Ceviz Kabuğu

DNA SPREYİ İLE ADLİ İŞARETLEME (Adli Damga)

Popüler Bilim Dergisi,
Sayı: 259, Şubat-Mart 2018, s. 4-7.

Hulki CEVİZOĞLU
Çoklu Bilimci
(Sosyolog, Sosyal Psikolog, Felsefeci, Gazeteci-Yazar)


Dünyada yeni bir gelişme yaşanıyor. Ben de bu “sosyal gerçek” ile yılbaşı tatili nedeniyle bulunduğum Avrupa’da tesadüfen karşılaştım (Çok gezen mi bilir, çok okuyan mı?). Türkiye’de henüz bilinmediği için gündeme gelmeyen, hakkında bilimsel makale yazılmayan, bilimsel toplantılarda konu edilmeyen ya da televizyon tartışmalarında duyulmayan önemli bir “sosyal gerçek” ile karşı karşıyayız. Bu sosyolojik gelişme aynı zamanda bireysel, sosyal ve adli psikoloji alanlarını, suç bilimini (kriminolojiyi), felsefeyi ve etik kuralları ilgilendiriyor.

İşin özü şu: DNA spreyi ile insanları işaretleme!

Buna yabancılar “adli işaretleme” diyor. Ben “adli damgalama” (forensic stigma) demenin daha uygun olduğunu düşünüyorum, hatta “sosyal damgalama.” Çünkü, bireyler ilk aşamada biyolojik (kimyasal) olarak, sonra da otorite (polis) tarafından damgalanıyor. Durumun toplumsallaşması, toplum tarafından duyulması ile de toplumsal olarak ötekileştirilip, damgalanmış oluyor. Adli damgalama, toplumsal bir damga ya da sosyal psikolojideki ifadesi ile geçici ostrakismos (sosyal olarak dışlanan kişi) durumuna geliyor.
Sistem nasıl çalışıyor?
Durumun böyle olmadığını savunanlar ve onlara verilen yanıtları, tartışmayı sona bırakıp, sistemin, yeni “sosyal gerçekliğin” nasıl işlediğini açıklayalım:
Avrupa’nın bazı ülkelerinde pilot bölgeler (uygulama alanları) seçilmiş. Buralardaki olası “basit” hırsızlıkları azaltmak için sokaklara, binalara, dükkanlara görünmez biçimde DNA spreyi püskürtme sistemleri kurulmuş. Diyelim ki, o bölgede “fark edilen” bir hırsızlık oldu, dükkân sahibi alarm düğmesine bastı. O anda bölgeye renksiz ve kokusuz DNA spreyi püskürtülüyor. Tabii, hırsız fark edilmeden çalarsa sistem çalışmayacak. Önce çalacak, sonra fark edilecek ve “kaçacak.” Ama o anda, pilot bölgenin tümüne sprey sıkılmış olacak. Yani, yüzlerce masum insan da “DNA spreyi ile işaretlenmiş” olacak!
Bu uygulama farklı biçimde de gerçekleşebiliyor. Kimi mağazalar, çalınması olası ürünlerini önceden DNA sprey ile işaretliyorlar. Buna “DNA duşu” da deniyor. Yani, burada özne olan insan değil nesne olan eşyalar işaretleniyor. Bu sprey (sıvı), sentetik olması nedeniyle SDNA olarak da adlandırılıyor.
Bu sprey çıplak gözle görülmüyor. Polis UV (ultraviyole) ışık ile görüyor. Olay yerine gelen polis, çevreyi UV ışık ile tarıyor ve “işaretlenenleri” yakalıyor.
DNA sıvısının bireylerin üzerinde (teninde), elbiselerinde ve çalınan/çalınmayan (önceden işaretlenmiş mal) üzerinde haftalarca kalabildiği iddia ediliyor.

Özel Tabelalar

Pilot bölgelere caydırıcı olsun diye trafik tabelalarına benzer biçimde (ama mavi değil turuncu renkte) “DNA-Spray” tabelaları konulmuş durumda. Farklı tabelalarda şunlar yazıyor:

“Polis -
HIRSIZLIK ÖNLEME -
DNA SEÇME -
Çalarsan, İşaretlenirsin”

Ya da;

“DNA sprey ile korunan alan - Polis”

Nerelerde Uygulanıyor?

Şimdilik, DNA spreyinin uygulandığı “bilinen” alanlar şunlar:
- Göçmen mahalleri ve suçun kol gezdiği “suç yoğun” bölgelerde.
- Bazı fast-food (McDonalds gibi) dükkânlarında.
- Erasmus Üniversitesi’nde. (4.000’den fazla bilgisayar işaretlenmiş durumda).
- Bazı bilgisayar ve elektronik eşya satan mağazalarda. (Cihazları spreyle işaretlenmiş durumda).
- Bazı demiryollarında. (Çalınmasını engellemek için bakır ve fiber optik kabloların üzerine sıkılarak).

Etik Tartışma ve Karşı Gelişmeler

DNA spreyi ile “işaretlenme”, kesin kanıt olup olmadığı tartışıldığı için, henüz tek başına tutuklanma nedeni sayılmıyor. Şimdilik, polis tarafından incelenip sorguya çekilecek kişi listesine girmek anlamına geliyor. Yanlış alarmlar ise, yüzlerce masum insanın bir anda yanlışlıkla işaretlenmesine de yol açıyor. Alarm doğru da olsa, suçun faili bir kişi iken örneğin bin kişi failmiş gibi hedef oluyor.
Ayrıca, önceden, çalınması kolay nesnelerin (eşyaların) DNA sprey ile görünmez biçimde işaretlemesinde de sıkıntı bulunuyor. Şöyle ki, o eşyalardan birini parasıyla satın alan kişiye de sprey farkında olmadan bulaşmış olacak. Bunun da çok etik bir davranış olduğunu söylemek zor.
Ancak, bireyin “iradesi dışında” böyle bir biyolojik-kimyasal uygulamaya maruz kalması insan haklarına aykırı. Bu aynı zamanda, kişinin DNA’sının başkaları tarafından, üstelik kuşkulu bir nedenle ele geçirilmesi anlamına geliyor. Bu DNA’lar, kişinin kendisine karşı ya da kötü bir amaçla da kullanılma tehlikesi taşıyor.
İşin bir başka ve belki de en tehlikeli boyutu, DNA spreyine maruz kalanların nasıl bir etki ile karşılaşacakları noktası. Çünkü bir iddiaya göre, sentetik de olsa bu sprey insan DNA’sı ile özdeş. Bu uygulama insanın kendi DNA yapısını etkiliyor mu, kalıcı bir değişikliğe neden oluyor mu? Bu konuda, henüz herhangi bir bilimsel ya da siyasi otorite tarafından inandırıcı bir açıklama yapılmış olmasa da, spreyin aşırı karbon içermesi nedeniyle, kanser tehlikesine dikkat çekiliyor. Türkiye’de bilim ve medya dünyası da olayın üzerine gidecek durumda olmadığı için, özellikle yurt dışında böyle bir durumla karşılaşacak masum insanlarımızın ne olacağı hakkında bilgimiz yok.
DNA spreyini savunanlara göre, suç oranlarında hızlı düşüşler gözlenmiştir.
Bir başka gelişme ise pek çok konuda olduğu gibi diyalektik biçimde “karşıtının” ortaya çıkmasıdır. Artık, “DNA izini silen spreylerin” reklamları da yapılmaya başlanmıştır.

KAYNAKLAR

- https://mobile.nytimes.com/2010/10/19/world/europe/19rotterdam.html?referer=https://www.google.nl/, Erişim Tarihi: 12.01.2018.
- http://playtusu.com/haber/2014/05/dna-silen-sprey-gelmistir/, Erişim Tarihi: 15.01.2018.
- https://eksisozluk.com/dna-spray--2744550, Erişim Tarihi: 15.01.2018.
- http://www.sabah.de/gundem/2013/7/29/hirsizliga-karsi-dna-spreyi, Erişim Tarihi: 15.01.2018.
- http://www.yeniisfikirleri.net/dna-izlerini-silen-gorunmez-sprey/:, Erişim Tarihi: 15.01.2018.
- http://www.wikizero.net/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvRG9zeWE6RE5BLVNwcmF5LUFtc3RlcmRhbS5qcGc, Erişim Tarihi: 15.01.2018.
- http://www.wikizero.net/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvRG9zeWE6RE5BX1NwcmF5X3NpZ25faW5fUENfSG9vZnRzdHJhYXQsX0Ftc3RlcmRhbS5KUEc, Erişim Tarihi: 15.01.2018.

   
Arkadasima Gonder  Yazdir
 Puanla :
 Puan Durum :
  Düşünce / Yorum
Henüz gönderilmiş Yorum / Düşünce kaydı yoktur.
Düşünce / Yorum Yaz
  Diger Yazilari (Son 15 Yazi)
 17.12.2018 TÜRK RÖNESANSININ EMEKÇİSİ, BOZKURT GÜVENÇ
 02.12.2018 NAFAKAYI TOPLUMSAL RATİNG ÖDÜYOR ya da KÖTÜ ÖRNEKLERİ KLONLAMAK
 05.11.2018 21. YÜZYILDA, SUUDİ ARABİSTAN DEVLETİ...
 29.10.2018 CUMHURİYETİN SOSYOLOJİSİ
 22.10.2018 Konsoloslukta Cinayet: SERİ KATİLLERİN PROFİLLERİ
 15.10.2018 ORGANSIZ BEDENLER
 01.10.2018 AKLAMA STRATEJİLERİ, UNUTMA HİLELERİ
 24.09.2018 İNTİHARLA DALGA GEÇİLMEZ
 17.09.2018 AKIL TEMİZLEYİCİ
 10.09.2018 MORTİDO
 02.09.2018 TÖRENLER VE KOLEKTİF BELLEK
 28.08.2018 BİZİ “BİZ” YAPAN HİKÂYELER
 20.08.2018 BİLİNCİMİZ BİZE Mİ AİT?
 13.08.2018 BENLİK SAVAŞLARI
 06.03.2015 SORGULAMA TEKNİKLERİ kitabım "üniversite ders kitabı" oldu
  07.09.2021 22:34:00
Ayhan Murat acet
Abi selam eder ellerinden öperim. Onur iste denilen şahsa...

03.09.2021 20:36:00
Eyyüp Aksoy
Begendigim bir insan netliği ile tv programlarından izle...

03.09.2021 15:28:00
Cengiz GUNER
Hulki bey, 1919un Şifresi adlı kitabınızı okudum. Güze...

19.08.2021 00:23:00
AYKUT TURAN
hulki bey ceviz kabuğu eski programlarını bulamayız özell...

27.07.2021 22:19:00
Murat ADA
Sizi son zamanlarda sevmeye başladım .Bunu sizinle paylaş...

25.07.2021 21:18:00
Murat haskara
Üzülerek geç katıldım ama son program dediniz sezon sonu...

27.06.2021 23:53:00
ŞERAFETTİN EGEMENOĞLU
KANAL İSTANBULDA GEÇEN KONUMDA TAPINAK ŞOVEYELERİ HAZİNES...

27.06.2021 23:28:00
Osman erden
Kanal istanbul konusu için merak ettiğim bir soru var. Ka...

25.06.2021 11:46:00
CAHİT ESEN
HULKİ BEY SENİ TEBRİK EDİYORUM BU ÜLKENİN SENİN GİBİ VATA...

20.05.2021 22:04:00
MUAMMER ANGIN
izmir de bozdoğan yörükler dernek bşk nıyım 35 yıllık mem...

 
 Site Ici Hizli Arama
 

  İletişim Kulübü
E-Posta :
Şifre :
    Beni Hatırla
   

  Yeni Kayıt  Şifremi Unuttum

 
Gizlilik SözleşmesiTelif Bilgisi
Son Güncelleme : 28 Mart 2024 Perşembe
Tüm Hakları Ceviz Kabuğu'na aittir 1994-2024 © İzinsiz alıntı yapılamaz.
Tasarım & Kod : GDTC